- K. LalnunzamaResearch ScholarMizoram University
Kan hun hruaitu Nl Aremruati, lehkhabu tlangzarthtu Pu Lalsangzuala Pachuau, a bika thusawi tur, min zirtirtu Sir Zara leh Sir Matlana, kan hunserh hmangtu Rev. Zirsangliana Ralte leh he hun hmangtu zawng zawngte, chibai u le.
Vawiin hian lehkhabu thlir lawk tura kei ka ding tlat hi mak in tiin in beisei loh tak a nih ka ring a. Nangni’n in ngaihtuah aia nasain kei hi ka inbeisei lo zawk. Kum 2012 khan Khuangleng kum 125-na Souvenir Editor ka nih ve avangin lehkhabu tlangzarh dawnah a sawi hawnna ka lo nei ve tawh a, Mipoty lehkhabu Zaikungthar Vol 4 tlangzarh dawnah a sawi hawnna bawk ka nei ve tawh a; chu chu lehkhabu thlir lawkna ka neih rim nam ve cheng cheng chu a ni mai a; vawiin pawh hian kei aia tha leh tling, thiam zawk hlir, hei a ti gthang tak tak karah kei ka rawn ding hi ka zam ru hle – a ngaihthlak lam in lo thiamin in lo dawh thei deuh mai a ni ang chu.
A hrim hrimin, kei “Welcome to Aizawl” tih intarna pawn lama awm, Aizawl kal dawna Chite lui kan hmasak ngai ve ziah, chal sam pawh nei zo lo, thuna nei lo thu ve satliah, chawhmeh bel tlem te bak chhuan tur nei lo, A…. Sir Zara leh Sir Matlana ai chuan nupui hmel te zawng ka nei tha zawk e tih bak chu, ropui zawkna pawh ka nei lo e. Min duhsaktu Biaknia hian min biak ni a nei duh tawh lo mai ang tih te hial ka hlau e.
Eng pawh ni se, patling takin kan ti ve rawih ang a, Zaii Hauchhum ang maia “Muala min pho” duh lo tura ka rin thiau in ni bawk a, kan mualpho bik em nang.
He lehkhabu hi Mizo zinga lehkhabu size common lo tak, ka teh thiam dan berah chuan ‘Laizawna’s Book Size’ tih mai tur a ni ve a. Paper size zingah chuan B6 (12.5×17.6) hi a pawl ber mai awm e (A teha teh chuan 11.12×17.8 a ni thung). Phek 89 chauha chhah niin, hlahril (poetry) hi 58 awmin, then hrang hrang – Chhungkua (7), Kohhran (1), Ram leh Hnam (9), Hringnun (19) leh Hmangaihna (17) tiha then hran diat diat a nih bakah Daifim tih huangah chang khat hla (hlahril) nge thu mawi (quote) tih thliar thiam har tak 5 dah a ni bawk.
Saltang Rimawi bu hi Rs 150 man tur niin, a kawm leh a chhung remkhawm hi thangthar poet hriat hlawh tak Ramlawt Dinpuia kutchhuak a ni a. A ziaktu chhuah (publish) niin, Test Printing Press, Chanmari-a chhut a ni thung.
A ziaktu zir mekna Mizoram University Mizo Department-a Head Dr Ruth Lalremruati’n ‘Khuhhawnna” ziakin, a ziaktu thu hma leh lehkhabu danga kan hmuh zen loh a tawp kharnaa lawmthu sawina thu tawi a awm bawk. A kawm hnung lamah hian mi pathum, Lalzarzova, TS Khupchong leh Aremruati Ngente te tawngkam tawi te te nem kai a ni bawk.
He lehkhabu chhunga poetry te hi free verse huanga khung theih vek a ni deuh ber a. Hla 53 zinga hla 9 tih loh zawngah chuan hla tlar hnih vekin a tan a, he style hi Biaknia Free Verse tih te pawn sawi ila, a awm ve hliah hliah hial awm e. Tin, he hla bua hlate hi subjective poetry tih tur ni hlawm mah se, a ziaktu aiin a chhiartu kan thu zawk ni maiin kei chuan ka hria.
Free Verse tih hi a rik fo avang leh tunlai thangtharte uar ber tih ngam a nih avangin he lamah hian tlem chu peng hlek ila.
Robert Frost chuan heti hian a sawi a, free verse hla phuah hi, “Tennis net tel loa khelh ang a ni,” tiin. Free verse chuan poetry dan leh hrai zui leh zawm a nei hran lo a, rhyme, rhythm-ah te a buai lo va, mahse, art mawina a pho chhuak nasa hle a ni. Free verse hi kum za chuang fe chu an lo uar tawh a ni.
Hla phuahtu zalen lo pakhat hla hi en chhin teh ang;
Kum 1942, February ni 24 khan W. P. Ker hriat reng nana lecture a pek vawi 3-na, University of Glasgow-ah TS Eliot chuan, “No verse is free for the man who wants to do a good job…. Poetry.. remains one person talking to another…. no poet can write a poem of amplitude unless he is the master of the prosaic,” tiin a sawi a.
Free verse hian hla phuahtu thinlunga emotion so bulh bulh kha zalen takin a phuah chhuahtir thei a, chutah chuan a form leh techniques ropuina kal pelin hla ropuina leh hringnun kan hmu ve chawk a ni. Walt Whitman, Young Lee, EE Cummings leh mi dang tam tak free verse poetry kan hmuh kha. Mizo hla hluite pawh hi a ni fur tak mai awm e.
He lehkhabu hming kengtu “Saltang Rimawi” tih hi a bu chhungah hla emaw thu emaw hmanga sawi zauna a awm lo a. A ziaktu’n ama dinhmun leh nihna nena inrem tak nia a hriat avanga a hman (phuah) mai a niin a rinawm.
- Chhungkua :
He lehkhabua then hmasa ber ‘Chhungkua’ tih hian Biaknia te chhungkaw nun, dinhmun leh rilru put hmang a tar lang riai riai a. Hmun hulum leh mual eng hlat, Tlaiberh leh Thereng te tlangnel taka an la khawsakna hmun, romei leh chhamdam thli te an mikhual lohna takah an cheng niin ‘Run” tih atangin a rin theih a.
Mahse, chu hmunah chuan unau inngeih em em, “Ka ta bik” tih awm loa chawthing tlang lungual tak keih vu vu thin an awm a (Unau). Pa ber lah fate ngaihsak em em, a hun neih ang anga a fate chhawnchhaih a, a kokia chuantir thin, pa taima a chhungkaw tana inpe zo; in ropui ni lo chhawngkaw ropui dinsaktu an nei a (Pa). Thawhrimna thlan tui kara nui thin nu ropui, sum tam tak aia hriselna ropuizia hre chiangtu, hringnun hre thiama hre chiang, fate thu tha hrilha zilh keuh keuhtu nu ropui a cheng bawk (Nu).
Chu chhungkua chuan Pu, a vanglai na na na chuan pachak tia sawi ve ngam tur, thluak fim leh dai raih, pa titi thiam, nula, tlangval leh naupang chena chhawnchhaih thiam em em an nei a (Pu). An pi leh chu nu rilru tlang leh tluang tha tawp, a lema tawngkam nem hmang hluak ngai lo, zir sanna lamah nise a hniam ber pawh zir lo, Pathiana innghat, tawngtai taima em em a awm bawk (pi).
Chutiang chhungkua an nih avang chuan, “Tam takin kan nun an awt a/Tu mah kan awt lo” tiin “Unau” tih hlaah hian a ziak hial a ni.
Mahse, chu chhungkua chuan chhiat an tawk ve a. “Mami” tia duat taka an koh thin chuan an kohna a chhang thei tawh lo. Chutah chuan he chhungkua hi an ngui a;
an ti ve hial a ni.
He chhungkaw thawnthu leh hringnun hi a ngaihnawm a. Suangtuahnain an zingah ka cheng a, ka hahdam a ni. Hetiang chhungkua hi kan nei fur ang a; Mahse, Biaknia ang hian kan phuah chhuak thiam ve awm si lo.
2. Kohhran :
He lehkhabua then hnihnaah hian “Kohhran” tih thupui hmanga phuah hla pakhat a awm a. Thangthar hla phuah zinga hmuh tur tam lo tak a ni a; kei tak phei hi chuan ka la hmu fuh lo. In chhiar ang a; Pathian leh a Kohhran hlutzia in hmu thar zual ngeiin ka ring.
3. Ram leh Hnam :
Biaknia ram leh hnam hlate hi kum 1966-a rambuai leh a hnu zel khan a thunun a, ngaihtuahna chawl lovin a awmtir ta em ni a tih theih hial. 1966 tih thupui hmanga a hla phuah hi ka chhiar chhuak teh ang,
He hla ka chhiar hian, ka bengah hian thangtharte thinrim au ri a ri a, demna leh mak tihna thawmin a rawn zui a. Siam that theih tawh loh thil mah nise, an thin a dam zo lo niin ka hria. 1966 avanga buaina, tawrhna te chu duhthlanna hman sual, tu emaw duhthusam maksak tak vang tih hi a ri deuh bul bul a. “Khawiah nge duhthu samtute kha an awm?” tih zawhna khi “Mi Pakhat” tih poetry hmangin a chhang ni maiin ka hria a. Chu mi pakhat chu tihian a sawi a, “Mi pakhat a awm a/Suangtuahnaa khawvel din tum a ni,” tiin. Chutah chuan, heti hian a sawi zui a;
Chu “Mi Pakhat” suangtuahna chuan nghawng a la nei zel a. “Putar thihna” tih hla hi a lo piang leh ta zel ni maiin ka hria a. “Ama ram ngeia awp beh kha/Lungngaihna hruia phuar a ni,” tiin a sawi a.
tiin. Heng thawnthute inlaichinna hi chu lo la chhiar ve zawk teh u.
Tun hnaiah Rambuai laia a puipa tak takte an tawng chhuak fur a. Chutah chuan zawhna awm tam tak kha an rawn chhang ta zel a. Biaknia zawhna te pawh hi chhan a la ni zel ngeiin ka ring.
“Tute Nge” tih tak pawh hi, a chung lama kan sawi buaina nena inlaichin la ni fanin ka hria a. Laltanpuia’n ‘hriat lohna thim’ a tih leh Biaknia’n ‘Atna chhumpui’ a tihte hi unau niin ka hmu a.
“Kutdawh” tih hla hi hla tawi te mah ni se, kan ram dinhmun hi a va pho chiang tak em. He hla tawi te i chhiar zawh hian Politician-te i mitthla a ni maithei, nangmah kha lo intelh ve ang che.
“Hnahthel” tih hla hi Kaphleia kutchhuak ropui “Thlirtu”-in a hrin chhuah te pawh a tih ngam mai awm e. Mahse, an suangtuah dan erawh a hrang daih thung. Zofate dinhmun, hma hun leh tun hun hi a pho lang iarh a; zawhna chhan sen loh leh chhan theih loh tam tak a inthup a, a inup tun mai.
“Mizona” tih hla te hi naupang ngaihtuah chhuah atan chuan a thuk mah mah ka ti a. In chhiar ang a, eng nge in ngaihtuah leh ka ngaihtuah hi a inan pawh ka ring lo. He hlaa “Arsi” chauh te hi ka sawi zui ang.
Eng tika a phuah nge ka hre lo a, a la rei ka ring lo. Biaknia hi a ZPM deuh lo a nih ngat chuan, tunlai thangthar tak zawk angin a ‘Anti-MNF’ ve deuh chuan ka ring.
“Ram leh hnam” huangah hian ‘Kut’ tih leh ‘Ningzu’ tih a awm tel ve tlat a. A hla thu en chuan a awmna nen hian a kalhrang deuh. Chutih rual chuan an awm lohna tura awm chu an ni bik lo ang. “Kut” hi poetry hlu tak, mi nazawng phuah thiam loh tur a ni a, a phuahtu kum te ngaihtuah phei chuan a un hle a – mahse, a zirna nen inhmeh tak a ni, a hriat zawng tak pawh a ni ngei ang.
‘Ningzu’ tih hla hian ngaihtuah tur a titam hle mai a; sawi zui thui pawh a chakawm a, sawi ho a chakawm zual. He hla phuahtu ngaih dan erawh a lang fiahin ka hria a, mi dang ang bawkin ngaih dan fel tak a nei bik lo tih hi.
4. Hringnun:
Hringnun tih huangah hian poetry 19 lai a awm a. Pu Mafaa tawngkam takin, “A mal mala mal malh malh tham thiau” ti mah se, hun kan la rei lutuk ang e. A poetry tlem te la chhuakin tlem tlem chauh sawi zui tawh ang.
He hlaa ‘Bengchheng’ te hi a ri chhiar rualin kan hre hial niin ka hria a. Kan nunna chunga thu kan neih lohzia te, khawvel kan duh anga kan tihdanglam theih lohzia te hi a sawi fiah hlein ka hria.
Nun beidawnna te hi a lo hre thiamin, eng emaw chang chuan dam thlakhlelh luat vangin thih a lo thlang ve fo tawh a ni ngei ang. Chu mai ni lovin, beidawnna awmzia te hi a lo hmu fiah tawhin, beiseina neitu beidawnzia te hi a hre thiam hle te pawh a ni ang. Hringnun hi a hmu fiah hle a ni.
A eng vang pawn; pianken leh rilru pian sualna vang pawh lo ni se, heng mite dinhmun hi a zuk hmu thiam a. An nun chep, rel leh sel an kai nasatzia te hi a hmuhin a lainat a, an tan au chhuak lo thei niin a inhre lo hial a ni ang.
He hla “Chawlhna” tih te hian hringnun a va pho chhuak chiang em! Thu mawi leh ril a pai a, a thuk bawk. Biaknia hla phuahah hian nun thukphum thuril (philosophy) hi hmuh tur a awm thin a, chu chu a hlut zualna pawh a ni. Tu hringnun leh tu ta mah ni bik lo, a chhiartu apiang ta neih theih hla (universality) a ni a tih ngam hial a ni.
He hla te hlei hlei hian Biaknia ngaihtuahna chawlh lohzia a tar lang a. Miten mita an hmuh, an tawn ve, an dai hriat, ni tina an hmuh ve reng, art mawi taka an chantir thiam ve loh hi a ni chuan a ngaihtuah chhuak a, hla phuahtu ropui tak takte ang bawkin thil ho te hi ropui takah a chhuah thiam thin.
A tir lama kan sawi ang khan a hlate hi subjective poetry huanga dah tur mah ni se, tu nun thawnthu ber nge tih hriat thiam har tak a ni hlawm a. Mahse, “Keimah” tih hian amah chu a rawn inpuang ta niin a ngaih theih. Hringnun hi a man a, a hre thiam em em a; harsatna leh buaina, beiseina leh beidawnna, tah leh nuihna, hlimna leh himna chenin, a hre thiam tih a hmuh theih thin a ni.
Biaknia ‘Hringnun’ hlate hian a ngaihtuahna zauzia, a hla phuah thiamna, a suangtuahna thukzia leh tleirawl tam zawkte luan liamna ramri pela hla thuk leh tak zawk a phuah thiamna a tar lang a; a nauin a neu lo khawp mai.
5. Hmangaihna:
He lehkhabua a then tawp ber ‘Hmangaihna’ hi Biaknia hringnun nia ngai luiin, a hmangaihna thawnthu kan chhiar lui ang a. Eng ang hringnun nge a lo tawn a, a lo tawh ve tih kan chhuisak dawn a ni.
Hmangaihnaah hian tawn sual leh tawh sual, dai sual a awm ve a; Biaknia pawh hi (ringhlel tak tak lo mah ila) hmangaihna lui thukah a duhthu ngeiin a lut a, chu chuan a hmangaihna thawnthu pawh a her danglam zo ta niin a ngaih theih.
“Daisulepah” tih erotic poem hi han en ila
a han ti a. Heti taka a tawn san avang hian, “Khawvel hrehawm hi Pialral i chan thin” (Varparh) tiin chu nun duhawm chu a hmang a. Chutah chuan thu an tiam a, “Innei ngei ang aw/Min neih duh loh vaih?” te pawh an ti ve a ni ang. “I tan” tih hla hmangin a chhun zawm a,
He tah zet hi chuan CFLA’n,
tia a lo daisuleppui tawh a tiam ang khan, a intiam ve mawlh mawlh ni berin a lang. Mahse, chutah chuan buaina a lo inmung a, dai lo tur dai a, tawn loh tur an lo tawn hmasak avangin buaina a buai zual zel ang a, mi pangngai reng kha an lo danglam ta a ni ang e;
tih a lo ngai ta. A beiseina pawh a chuai a, a dem a, “Mit khap kar lekin chatuan din ka tum a/ Beiseina meisi pawh ser nungah i siam a!”Ser) tiin, chu a nuna hun duhawm chu ser nung ang chauh a ni ta. Chutah zet chuan a beidawng a,
tiin, thinlungah hmun an chang tawh lo a, dam reng chu inhre zui tawh lovin, thihna hmasa chuan an hmangaihna thawnthu chu a titawp ta a ni. Chutah zet chuan a rum a, theih tawpa koha kirtir leh tumin, “Vivian”
tiin, hringnun dinthar leh a duh a.Mahse, a theih ngang lo a ni ang e. Beidawng takin, “Liam mai tura duan i nihna te kha / I hlutna tizualtu chauh a ni,” (Mitthla Siamtu) a ti tial ta ruai ruai mai a nih kha. An kar tawp mah se, a thinlunga a hmun luahin ruak tik ni a nei thei lo a;
tiin, a ngen a, a la au lawm lawm fan a ni. Mahse, thawnthu chu ziah zawm a har ta a ni ang,
a tih tak ngial ni. A tawn leh dai hriat te avang nge, a tawn sual vang, thurawn tha tak a rawn nei ta a,
tiin, hmeichhia chu a ring ngam tawh lo a, “Hling a nih kha” a ti hial a ni. Hetah zet hi chuan a ngaihzawng hlui beltu leh heltute chu amah anga an nat ve a hlau te pawh a ni mahna. Amah tak pawh chu, “Kal turin min kar si a / I lak atang hian/ I mawl ka ti!” tiin, amah chu chan uiawm leh hloh hlauhawm zawk niin a la inhre tlat a, amah kalsantir duhthu chu mawl a ti! Tichuan, mawl a tih, hling nia a hriat chu, nat leh huama dam pawh a la thlahlel a ni mahna;
tiin, beidawng takin beiseina a la nei fan a ni.
He lehkhabu pan te, a ziaktu tiat lek hi a tet emaw a len zawng emawa teh chuan ho te ni mah se, a chhunga hla awmte hi hla tha leh ril, nun uai te tana lungkuai tak tak tur, finna thuril pai, “ka nun” tia mahni ta neih theih a ni a.Rhyme, rhythm leh meter, form hrang hranga chei par ni lo mah se, takna leh thuknaa chei a nih avangin hla hlu tak a ni hlawm. Hla thu mawi tak tak, technical taka chai leh chip pawha thur tur awm ni mah se, lo chhiar ve phawt ta che.
Ka lawm e.

Post a Comment